Wat is natuur in Nederland? Waarom de moeflon belangrijk is als beheerder van het open heidelandschap
De terugkeer van de wolf zet de discussie op scherp over wat nu eigenlijk natuur is in Nederland en hoe we daar mee om moeten gaan. De Hoge Veluwe wil de wolf buiten het Park houden en de moeflon -en daarmee de open landschappen- beschermen. In het drukst bevolkte land van Europa, met de vrijwel dichtste infrastructuur ter wereld en een bevolking die ver van de natuur afstaat, is volgens ons geen plek voor de wolf.
Natuurdoelen in het gedrang
De volledige focus op de wolf leidt bovendien de aandacht af van andere natuurdoelen, zoals de bescherming van de open landschappen als heidevelden, heischrale graslanden en stuifzand, en soorten als de kleine heivlinder en kleine schorseneer die volledig van deze landschappen afhankelijk zijn. Nederland heeft van Europa de (juridische) verplichting die soortrijke landschappen in stand te houden en zelfs uit te breiden, dat is goed voor de biodiversiteit. Dit vraagt om continu actief beheer dat ingrijpt in natuurlijke processen. Natuurlijke processen leiden immers niet altijd tot de juridisch of beleidsmatig gewenste landschappen. Dat maakt ‘echte natuur’ in Nederland een relatief begrip.
Het Nationale Park De Hoge Veluwe bestaat uit gevarieerd landschappen. De afwisseling van bos, heide en stuifzand zorgt al eeuwenlang voor een landschap met een hoge biodiversiteit. Dat is niet alleen van belang voor plant en dier, maar ook voor de 600.000 bezoekers die het Park normaliter jaarlijks ontvangt. Dankzij het consistente actieve beheer komen er in het Park veel zeldzame planten en dieren voor, en is het voor sommige soorten zelfs een van de laatste plekken in Nederland waar ze nog voorkomen.
Beheer in balans
Het Park zoekt in het beheer continu naar balans; tussen natuur en cultuur, tussen de verschillende landschappen, tussen actief ingrijpen en de natuur zijn gang laten gaan. Maar ook naar balans tussen recreatie en draagkracht van de natuur. Deze balans wordt actief door het Park onderzocht en beheerd, bijvoorbeeld door monitoring en doorlopend wetenschappelijk onderzoek.
Behoud en ontwikkeling van open landschappen
De diversiteit aan landschappen op De Hoge Veluwe is goed ontwikkeld, wat ook blijkt uit het feit dat ongeveer 30% van de oppervlakte van het Park is aangewezen als Europees en wettelijk beschermd gebied. Verreweg het grootste deel daarvan is open landschap zoals heidevelden en zandverstuivingen.
Die open landschappen zijn, net als op andere plekken op de Veluwe, ontstaan door intensieve begrazing in de 15e tot en met de 19e eeuw door schaapskudden. Om die open terreinen, en de daarmee in verband staande biodiversiteit, ook nu open te houden, wordt er meestal begrazing ingezet als beheermaatregel. Waar op andere delen van de Veluwe vaak Schotse Hooglanders en IJslandse paarden worden ingezet, kiest het Park ervoor om dit zo veel als mogelijk met behulp van Corsicaanse schapen te doen. Zo kan het Park waardevolle open landschappen in stand houden op een zo natuurlijk mogelijke manier, en hebben onze bezoekers kans op de ervaring om wild te spotten.
Actief beheer
In het Park wordt de natuur bij het beheer een handje geholpen, net zoals in vrijwel alle andere nationale parken en natuurgebieden. Zowel wetenschappelijk onderzoek als decennialange ervaringskennis heeft duidelijk gemaakt dat voor een optimale biodiversiteit actief beheer nodig is. De natuur in Nederland is immers aangelegd. Ook op De Hoge Veluwe, waar dankzij de vele schaapskuddes stuifzand en heide zich konden ontwikkelen nadat de oorspronkelijke bossen waren gekapt.
De moeflon als beheerder van het open heidelandschap
Op De Hoge Veluwe dragen de moeflons bij aan de instandhouding van droog heischraal grasland, droge hei en vooral stuifzand. Dit zijn allemaal voor de Veluwe kenmerkende landschappen, die belangrijk zijn voor de biodiversiteit. De moeflons eten ook de veelvuldig opschietende grove den, die verwijderd moet worden om te voorkomen dat bos het Park overwoekert. Zowel vrijwilligers als de moeflons zijn nodig om dit te voorkomen.
Wat is natuur in Nederland?
Deze discussie is groter dan de discussie over wolven en moeflons. Het gaat niet enkel over twee diersoorten, maar gaat over wat we belangrijk vinden en met elkaar willen afspreken in Nederland; wat is natuur? Willen we een bepaald landschapstype (zoals bijvoorbeeld droge hei) behouden, dan zullen we actief moeten beheren. De beschermde open landschappen van het Park worden beheerd door de moeflon. Laten we de wolf zijn gang gaan, dan zijn binnen een aantal jaar de moeflons verleden tijd, en zullen we een andere -minder natuurlijke- manier moeten vinden om het open landschap te behouden. Doen we dit niet, dan verdwijnen deze landschappen en ontstaat er een monotoon bos met minder biodiversiteit.
Het terreinbeheer van Het Nationale Park De Hoge Veluwe is gericht op het duurzaam samengaan van een hoge biodiversiteit, een gevarieerd landschap en een rijk gelaagd cultuurhistorisch erfgoed. Deze doelen vragen om actief beheer van natuur en landschap en het ontwikkelen van een zo goed mogelijke balans tussen natuurlijke ontwikkeling en menselijk ingrijpen.